Gmina Pilica

Powierzchnia gminy: 138,9 km².

Ludność: ok. 9,2 tyś mieszkańców.

Charakter gminy: rolniczy, turystyczny.

Dominują użytki rolne (72% powierzchni) i tereny leśne (24%).

W skład gminy wchodzą: miasto Pilica i 23 sołectwa - Biskupice, Cisowa, Dobra, Dobra-Kolonia, Dobraków, Dzwonowice, Dzwono-Sierbowice, Jasieniec, Kidów, Kleszczowa, Kocikowa, Podleśna, Przychody, Siadcza, Sierbowice, Sławniów, Smoleń, Solca, Szyce, Wierbka, Wierzbica, Zarzecze, Złożeniec.

Gmina położona w północno-wschodniej części woj. śląskiego, w powiecie zawierciańskim.

Graniczy z gminami: Ogrodzieniec, Kroczyce, Irządze, Szczekociny, Żarnowiec (należą do LGD „Perła Jury”) oraz należącymi do woj. małopolskiego gminami Klucze i Wolbrom. Geograficznie większość obszaru należy do mezoregionu Wyżyny Częstochowskiej (Wyżyna Śląsko-Krakowska), a północno-wschodnia część do mezoregionu Progu Lelowskiego (Wyżyna Małopolska).

Przez centrum gminy przebiegają drogi wojewódzkie DW790 (Dąbrowa Górnicza - Pilica) oraz DW794 (Kraków - Koniecpol).

Budowa geologiczna, rzeźba terenu:

Podłoże opisywanego obszaru zbudowane jest z bardzo miąższej warstwy skał mezozoicznych zalegających na skałach paleozoicznych. Na przeważającej części terenu powszechnie występują naturalne wychodnie wapieni skalistych i uławicowionych górnej jury (oksford) tworzące dominujące w krajobrazie białe ostańce skalne. Z wapieni płytowych zbudowane są mniej wybitne wzgórza i rzadko tworzą one naturalne odsłonięcia, częściej z tego typu skałami zetkniemy się w bardzo licznych, lokalnych, starych łomach gospodarczych. W północno - wschodniej części Gminy, orientacyjnie na linii Szyce - Wierzbica, czyli na lewym brzegu Żebrówki, miejscami odsłaniają się osady kredy dolnej (piaskowce albu), oraz wapienie piaszczyste, wapienie margliste i margle kredy górnej. Jednak skały te nie tworzą form ostańcowych. Pokrywę stanowią duże obszary lessów, glin zwietrzelinowych, piasków wodnolodowcowych i osady rzeczne.

Osią terenu gminy jest głęboka, wykorzystująca rów tektoniczny, Dolina Pilicy, otwierająca obszar na wschód. Jej południową krawędź stanowią wzgórza Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego (Wyżyna Ryczowska), czyli równoleżnikowego pasma wzniesień biegnącego poprzecznie względem głównej osi Wyżyny Częstochowskiej. Poszczególne grupy wzniesień oddzielone są głębokimi suchymi dolinkami, które tylko okresowo odprowadzają wody opadowe i roztopowe. W Paśmie zlokalizowana jest większość z jaskiń leżących na terenie Gminy. Ku Pilicy opadają strome boczne dolinki o charakterystycznych asymetrycznych zboczach, a deniwelacje często przekraczają 100m. W pokrywach lessowych, szczególnie pomiędzy Dobrą a Kidowem rozwinięta jest sieć głębokich wąwozów. Obszar Progu Lelowskiego (na północny wschód od Doliny Żebrówki) charakteryzuje się łagodniejszym krajobrazem, z wyraźnie zarysowaną kredową kuestą w okolicach Siadczy i Solcy.

W północno - wschodniej części licznie występują niewielkie eratyki (polodowcowe głazy narzutowe).

W Siadczy bierze swój początek Żebrówka odwadniająca znaczny obszar Progu Lelowskiego. Na terenie Gminy wypływa jedna z dwóch dużych Polskich rzek mających swe źródła na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Źródła rzeki Pilicy zlokalizowane są około 2km na zachód od rynku miasta Pilica.Drugą z dużych rzek  jest Warta, której źródła zlokalizowane są w Kromołowie (dzielnica Zawiercia).

Rzeźba obszaru dzisiejszej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Progu Lelowskiego i ich najbliższego sąsiedztwa została ukształtowana w 4 zasadniczych etapach:

- tworzenie się morskich i lądowych skał osadowych ery mezozoicznej,

- paleogeńskie i neogeńskie ruchy tektoniczne orogenezy alpejskiej i procesy erozji starszych skał po ostatecznym ustąpieniu morza z tych terenów (kształtowanie powierzchni zrównań, procesy krasowe w tym modelowanie ostańców skalnych, powstawanie systemów jaskiniowych, wycinanie głębokich dolin i obniżeń),

- plejstoceński okres zlodowaceń, który ponownie przemodelował ostańce skalne i poprzez akumulację olbrzymich ilości osadów piaszczystych i lessów doprowadził do znacznego złagodzenia rzeźby terenu,

- holocen to kolejny, ostateczny etap modelowania dolin rzecznych i wierzchowin, rozwój rzeźby lessowej oraz szczególnie widoczne od średniowiecza, przekształcenia terenu przez działalność człowieka.

Z tym ostatnim związane są głównie przemiany w stosunkach wodnych i szacie roślinnej m.in. powstawanie i zanikanie zbiorowisk naskalnych i kserotermicznych.

Jaskinie, grupy skalne:

1. Wzgórza Grzebień i Sikorowa w górnej części Doliny Cisowej,

2. Dolina Wodąca w tym szczególnie Skały : Oczko, Dziurawa, Ruskowa, Gaj w zachodniej, Grodziska w południowej części oraz położone bezpośrednio za granicą Gminy Skały Zegarowe,

3. zespół ostańców na Ruskiej Górze (rez. Ruska Góra),

4. Brzuchacka Skała położona na południe od Woli Kocikowej przy niebieskim Szlaku Warowni Jurajskich stanowi pozostałość rygla skalnego w bocznej dolince ciągnącej się od Ryczowa do źródeł Pilicy,

5. Jaskinia Biśnik (Dolina Wodąca, bezpośrednio za granicą Gminy)

Jaskinia niedostępna do zwiedzania, bardzo cenne stanowisko archeologiczne,

6. Jaskinia Psia (Dolina Wodąca, bezpośrednio za granicą Gminy, niedostępna do zwiedzania),

7. Jaskinia Zegar (Dolina Wodąca, bezpośrednio za granicą Gminy, niedostępna do zwiedzania),

9. Jaskinia Jasna w Skałach Zegarowych (Dolina Wodąca, bezpośrednio za granicą Gminy, zwiedzanie nie sprawia żadnych trudności),

10. Jaskinia „Z liśćmi”, rez. Ruskie Góry, niedostępna do zwiedzania,

11. Jaskinia „W ścianie”, rez. Ruskie Góry, niedostępna do zwiedzania,

13. Jaskinia Mała Mamutowa, rez. Ruskie Góry, niedostępna do zwiedzania,

14. Jaskinia Wędzarnia, Dolina Cisowej, niedostępna do zwiedzania.

Wody powierzchniowe i podziemne :

Głównymi rzekami przepływającymi przez teren Gminy, w całości należący do dorzecza Wisły są:

1. Pilica

Pilica jest najdłuższym lewym dopływem Wisły, do której wpływa w okolicach Ostrówka, długość rzeki wynosi 332km wg najnowszych pomiarów IMGW. Obszar źródliskowy charakteryzuje się sporą zmiennością, można przyjąć okolice kirkutu w miejscowości Pilica na Wyżynie Krakowsko- Częstochowskiej.

Główny wypływ zlokalizowany jest przy drodze Wola Kocikowa - Pilica przy pojedynczych zabudowaniach, ok. 2km od rynku Pilicy na wysokości ok. 350 m n.p.m. W górnym biegu, około 400m od źródeł rozpoczyna się zespół sztucznych stawów, które przykryły część innych źródlisk. Na terenie gminy tj. na długości ok. 12km, średnia prędkość nurtu oceniana jest na 0,4-0,5 m/s (średnio szybki). Zdecydowana większość biegu to uregulowane koryto biegnące płaskim dnem szerokiej doliny wśród łąk.

2. Żebrówka

Prawobrzeżny dopływ Krztyni, odwadnia Próg Lelowski płynąc na znacznym odcinku równolegle do górnego biegu Pilicy. Źródła w Siadczy (gmina Pilica), długość około 28km (wg najnowszych pomiarów IMGW).

Na terenie gminy funkcjonuje kompleks stawów obecnie pełniących funkcje rekreacyjne (kąpielisko, łowisko wędkarskie) o powierzchni ok. 20ha, brak jest większych naturalnych otwartych zbiorników wodnych.

Kąpieliska :

Zalew w Pilicy – w okresie letnim udostępniony do kąpieli.

Spływy kajakowe :

Doświadczeni kajakarze w jednoosobowych kajakach górskich/”zwałkowych” mogą spłynąć Pilicą od Sławniowa.

Rzeka nie kwalifikuje się na terenie Gminy do organizowania spływów rekreacyjnych.