Zbór Ariański w Łapczynej Woli

Zbór Ariański  

Nie ma żadnych danych źródłowych, które pozwalałyby nam jakoś sprecyzować chronologię budowy zboru ariańskiego w Łapczynej Woli. Możemy się jednak domyślać, że Bobrowniccy, niewątpliwi jego fundatorzy, siedzieli tu co najmniej do drugiej połowy XVI stulecia. Według niektórych badaczy świątynia powstała przed 1629 rokiem, zastanawiające jest jednak, że nie jest ona do schyłku XVII wieku wzmiankowana w zachowanych aktach synodów różnowierczych w Polsce. Dopiero z lat 1695, 1699 i 1707 mamy informacje o synodach w Turku i Łapczynej Woli, których uchwały podpisał Bogusław Bobrownicki, starosta przedborski, o czym pisał Adam Boniecki. Według Józef Łukaszewicza nabożeństwa odprawiono w tym zborze jeszcze w 1730 roku; w ćwierć wieku później był on już jednak zamknięty. Widać z tego, że zbór w Łapczynej Woli, choć powstał stosunkowo późno, działał wyjątkowo długo, co jest swoistą jego osobliwością. Michał Rawita – Witanowski oraz ks. Jan Wiśniewski informowali o bezczeszczeniu po jego opuszczeniu doczesnych szczątków fundatorów i dobrodziejów kościoła, które spoczywały w krypcie pod posadzką świątyni.

Zachowane do dziś kamienno – ceglane ruiny zboru z trudnością pozwalają wyobrazić sobie jego wygląd w czasach rozkwitu. Nad reliktami ścian nawy dominuje rozwalisko potężnej trójkondygnacyjnej wieży zachodniej, w której pierwotnie znajdowało się wejście do świątyni. Górna kondygnacja wieży miała ścięte narożniki, była też węższa od korpusu dolnego i oddzielona od niego wyrazistą odsadzką. Wydaje się, że wieża została dostawiona do istniejącej już wcześniej nawy, wybudowanej na zwartym planie greckiego krzyża o prawie równych krótkich ramionach. Z relacji Michała Rawita – Witanowskiego wiemy, że wnętrze było sklepione, ale ślady sklepień nie zachowały się do naszych czasów. Nie zachowały się też żadne detale kamienne, które pomogły wyobraźni rekonstrukcji pierwotnego wyglądu kościoła. Plan nawy przywodzi na myśl rzut pierwotnego zboru w Oksie, wzniesionego w drugiej połowie XVI wieku przez Mikołaja Reja.

Nawa zboru w Łapczynej Woli była jedyna znaną nam na terenie obecnego powiatu włoszczowskiego budowlą sakralną wzniesioną na planie centralnym. Sam plan był jedną z charakterystycznych cech architektury renesansu, kontynuowaną później w manieryzmie i baroku. Na tym jednak skończyło się nowatorstwo, ponieważ pozostałe cechy były już tylko reminiscencją gotyku. Niewykluczone jest zresztą, że zbór Rejów w Oksie był bezpośrednim wzorcem nieco późniejszej budowli w Łapczynej Woli.